Ümran Avcı – Mahir Ünsal Eriş, son romanı “Tatil Kitabı”nda 12 Eylül karabasanının edebi kaydını tutuyor. Üç çocuklu ‘Almancı’ bir ailenin küçük kızı Münevver, 1980 yazında anne babası ile ‘memleket’e geliyor. Koca Hala’nın konutunda mecburen bırakılacağını bilmeden doğal. Anne baba çalışmak için yine gurbete dönünce, Münevver terk edilmişlik hissinden sevgi sarmalı ile kurtuluyor. Koca Hala ve mahallenin bayanlarının küçük kızı oyalamak için gösterdiği uğraş, ihtilal hayali ile yaşayan İbo Ağbi’nin ilgisi, sokaklarda oynamanın getirdiği coşku ile harika bir yaz geçiriyor Münevver. Art fonda ise sağ-sol çatışmaları, darbenin ayak sesleri, tüpgaz kuyrukları ve sıkıyönetim ilanı…
– Yakın tarihin sancılı bir devrini neden çocuk Münevver’in tanıklıkları üzerinden hikâyeleştirmeyi seçtiniz?
Türkiye’nin sancılı olmayan bir devri yok maalesef. Bununla birlikte en çok çocukların yaşadıklarını önemsiyorum. Şimdi hayatın ne olduğunu anlamaya çabaladıkları o yaşlarda hayatın bilinen nizam ve kurallarının bu topraklarda pek işlemediğini öğrenmek zorunda kalarak uzunluklarından çok büyük eziyetlere maruz kalıyorlar. Bu her periyot böyleydi, ihtimal ki bu türlü de devam edecek. Çocukları kendi dünyamızın dikenli karanlığından korumakta pek maharetli değiliz itiraf etmek gerekirse.
– 1960’lı yıllarda başlayan furya ile çalışmak için Almanya’ya gidenlerin yaşadıklarına (göçmenlik, kimsesizlik, personellik, Alman olamamak ve arafta kalma) bir hürmet duruşu diyebilir miyiz roman için?
Bugüne kadar yazdığım çabucak her şeyde inatla dönüp geldiğim bahislerden biri insanın yersiz, yersiz yurtsuz, sahipsiz ve yuvasız olduğu gerçeği oldu daima. Bu sıkıntıyı daima çok keder edindim. Birinci hikayelerimden son romanıma kadar insanın ne tabiata ne kentlerine ne konutuna ne memleketine ilişkin olan hâlini yazmaya çok çabaladım. Burada da misal bir niyet var elbette. Öte yandan ‘60’larda Almanya’ya göçmen giden yurttaşların burada Alamancı, orada Auslander hâli de bence çok üzerine konuşulası bir bahis ki bütün göçmenlik biçimlerini özetleyen de bir durum aslında. Hürmet duruşu sayılırsa, bundan onur duyarım.
-Romanda bayan dayanışması ve bayan emeği öne çıkıyor.
“Tatil Kitabı” bence bir bayan kitabı. Erkeklerin neredeyse hiç olmadığı, olanların da ya görünmez ya da erkeklik kodlarından, memleket insanın çocukluktan yetiştirdiği maço tiplemelerden uzak neredeyse nötralize erkeklerin bulunduğu bir roman. Öte yandan benim hatırladığım fakir mahalle çocukluğunun kendisi de biraz böyleydi. Erkekler, üç kuruşu denk getirmek için günün hatırı sayılı bir kısmını mesken dışında, ekmek peşinde geçirdiklerinden meskenler, sokaklar, mahalleler bayanlara kalırdı. Ve bütün bu meskenler, sokaklar, mahalleler her çeşitten üretime katkı sağlayan atölyelere dönerdi. Sevgi ve dayanışmanın da üretildiği atölyeler… Ben romandaki üzere bir mahallede büyümedim lakin bayanların örgütlü bir yapı üzere tek beden hareket edip dünyayı döndürdükleri bu çeşitten yerlere çok şahit oldum. Yani benim uydurduğum bir şey değil özetle. Fakirlerin yaşadığı, erkeklerin işte, mahpusta, cephede, gurbette olduğu bütün mahallelerde buna emsal bir bayan örgütlülüğü vardı. Tahminen hâlâ da vardır.
‘Erkeklik ilaç tedavisi altında tutulması gereken hastalıktır’
– Münevver’in okuduğu “Tatil Kitabı”nda kadın-erkek ayrımcılığına da dikkat çekiliyor. Bayanlar meskende yemek hazırlarken görülüyor. Erkek çocuk okurken kız çocuğu bebeklerle oynuyor mesela…
Maalesef o denli. Erkeklik nizamlı olarak medeniyetle ilaç tedavisi altında tutulması gereken, yüksek tansiyon üzere, diyabet üzere bir hastalıktır. Bilhassa de bizim üzere pozu yerinde lakin icraate gelince fıs olan Doğu toplumlarında bu çok daha besbelli bir şeydir. Erkekleri ve o erkekleri birer ‘erkeklik canavarı’ olarak yetiştiren ebeveynleri eğitmek gerekir bana kalırsa. Zira diyabetin, yüksek tansiyonun bilakis şahsa değil, tüm topluma ziyan veren bir şey bu.
– İhtilal hayali için çırpınan İbo’nun ülkeyi ‘hiç yüz vermeyen sevgiliyi sever üzere sevdiğini’ söylemişsiniz.
Aşk biraz böyledir ancak. Devrimcilik daha da böyledir. 10 yıllardır her devrimci nesil nitekim ihtilalin kendi ellerinin ereceği kadar uzakta olduğuna inandı. Hâlâ da inanıyor. Ben de inanıyorum. Elimin ereceği yakınlıkta olmadığını biliyorum artık gerçi, Nâzım Hikmet’in “Yoldaşlar, nasip olmazsa görmek o günü, ölürsem kurtuluştan evvel yani” dediği yerden bakıyorum daha çok. Lakin ihtilale inanmaktan, insanlığın sınıfsız, sömürüsüz, ayrımcılıktan, para ve hırstan uzak bir dünyada yaşayacağı o istikbali hayal etmekten vazgeçmiyorum hiç. Aşk da böyledir zira biraz.